NGUY CƠ TỰ TỬ LIÊN QUAN ĐẾN FINASTERIDE VÀ DUTASTERIDE Ở NAM GIỚI ĐƯỢC ĐIỀU TRỊ PHÌ ĐẠI LÀNH TÍNH TUYẾN TIỀN LIỆT
Thuốc ức chế 5-alpha reductase (5-ARI), bao gồm finasteride và dutasteride, là những thuốc dùng đường uống đã được phê duyệt để điều trị chứng hói đầu kiểu nam và phì đại lành tính tuyến tiền liệt. Hiệu quả của nhóm 5-ARI đã được chứng minh khi sử dụng rộng rãi trên lâm sàng. Finasteride và dutasteride ức chế enzym 5-alpha reductase (5-AR) chuyển đổi testosterone thành 5-alpha-dihydrotestosterone (DHT), một chất liên quan đến rụng tóc và phì đại tuyến tiền liệt. Bằng cách ngăn chặn hoạt động của 5-AR, finasteride và dutasteride làm giảm nồng độ DHT, làm chậm quá trình rụng tóc, kích thích mọc tóc và giảm kích thước tuyến tiền liệt.
Mặc dù thành công trên lâm sàng, những phát hiện gần đây đã làm dấy lên lo ngại về tính an toàn tâm thần của những thuốc này. Một số nghiên cứu cho thấy việc sử dụng 5-ARI có thể liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc các triệu chứng trầm cảm và ý định tự tử. Mối liên hệ giữa các tác dụng phụ về tâm thần và việc sử dụng 5-ARI có thể được giải thích như sau: 5-ARI làm giảm nồng độ steroid thần kinh, dẫn đến ức chế tổng hợp allopregnanolone – một loại hormone có liên quan đến việc điều hòa tâm trạng, lo lắng, giấc ngủ và chức năng nhận thức. Sự ức chế này có thể ức chế chức năng của acid gamma-aminobutyric (GABA), có khả năng gây ra trầm cảm, lo lắng và căng thẳng (theo những phát hiện trong các nghiên cứu trên động vật).
Một nghiên cứu của Soyun Lee và các cộng sự phân tích mối liên hệ giữa việc sử dụng finasteride và dutasteride và tình trạng tự tử, bao gồm ý định tự tử, hành vi cố gắng tự tử và tự tử thành công, cũng như sự phát triển của bệnh trầm cảm. Nghiên cứu này sử dụng dữ liệu từ cơ sở dữ liệu dược cảnh giác toàn cầu, bao gồm hơn 35 triệu trường hợp biến cố bất lợi được báo cáo từ năm 1968 đến năm 2024 từ hơn 140 quốc gia. Tổng cộng có 395 báo cáo về tự tử và 1299 báo cáo về trầm cảm được xác định sau khi sử dụng 5-ARI. Kết quả chỉ ra rằng 5-ARI có liên quan đến việc tăng tín hiệu tự tử và trầm cảm, đặc biệt là ở nam giới dưới 45 tuổi. Mặc dù chưa thể kết luận là có mối quan hệ nhân quả, nhưng đã cho thấy sự liên quan giữa việc sử dụng 5-ARI và nguy cơ tín hiệu về ý định tự tử và trầm cảm, làm nổi bật nhu cầu cần có thêm các nghiên cứu dịch tễ học quy mô lớn để xác nhận những phát hiện này và hiểu biết hơn về các cơ chế.
Tháng 9 năm 2024, Ủy ban Đánh giá Rủi ro Cảnh giác Dược (Pharmacovigilance Risk Assessment Committee – PRAC) thuộc Cơ quan Quản lý Dược phẩm Châu Âu (European Medicines Agency – EMA) đã bắt đầu phân tích các báo cáo cho rằng 5-ARI có thể gây ra ý định tự tử. PRAC đã đánh giá thông tin hiện có về hiệu quả và tính an toàn của thuốc finasteride và dutasteride, bao gồm dữ liệu từ các thử nghiệm lâm sàng, EudraVigilance (cơ sở dữ liệu châu Âu về các tác dụng phụ nghi ngờ đã báo cáo), báo cáo ca bệnh và các nghiên cứu trong tài liệu khoa học. Bài đánh giá đã xác định 325 trường hợp có ý định tự tử liên quan trong nghiên cứu EudraVigilance, 313 trường hợp được báo cáo với finasteride và 13 trường hợp với dutasteride (với 1 trường hợp được báo cáo cho cả hai). Sau khi xem xét các dữ liệu hiện có về thuốc finasteride và dutasteride trên toàn EU, PRAC đã xác nhận ý định tự tử là một tác dụng phụ của viên nén finasteride (không bao gồm dạng xịt). Mặc dù chưa thể kết luận mối liên hệ giữa ý định tự tử và việc sử dụng dutasteride dựa trên dữ liệu được xem xét, dutasteride hoạt động theo cùng cơ chế như finasteride và do đó, không loại trừ nguy cơ xảy ra các tác dụng phụ này.
Tần suất tác dụng phụ chưa được biết rõ, nghĩa là không thể ước tính tác dụng phụ này từ dữ liệu hiện có. Do đó, lợi ích của thuốc finasteride và dutasteride vẫn vượt trội hơn rủi ro đối với tất cả các mục đích sử dụng đã được phê duyệt. Để giảm thiểu các rủi ro tiềm ẩn và tăng cường an toàn cho bệnh nhân, các chuyên gia chăm sóc sức khỏe nên tiến hành sàng lọc tâm thần trước khi điều trị và theo dõi liên tục cho những bệnh nhân được kê đơn 5-ARI. Ngoài ra, thông tin sản phẩm nên cung cấp hướng dẫn ngừng thuốc rõ ràng trong trường hợp có các triệu chứng tâm thần và các cơ sở chăm sóc sức khỏe nên củng cố các hình thức báo cáo về cảnh giác dược. Việc thiết lập các hệ thống báo cáo dễ tiếp cận, chẳng hạn như nền tảng trực tuyến hoặc đường dây nóng, sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc tư vấn y tế kịp thời và báo cáo các biến cố bất lợi. Hơn nữa, các nỗ lực giáo dục có mục tiêu nên đảm bảo rằng nam giới trẻ tuổi, đặc biệt là những người dưới 45 tuổi, được thông tin đầy đủ về các rủi ro tâm thần tiềm ẩn liên quan đến 5-ARI. Việc thực hiện các biện pháp này sẽ tăng cường an toàn cho bệnh nhân, cảnh giác dược và nhận thức của cộng đồng, cuối cùng là nâng cao việc sử dụng có trách nhiệm và độ tin cậy của 5-ARI trong thực hành lâm sàng.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Laanani M, Weill A, Jollant F, Zureik M, Dray-Spira R. Suicidal risk associated with finasteride versus dutasteride among men treated for benign prostatic hyperplasia: nationwide cohort study. Sci Rep. 2023;13(1):5308. Published 2023 Mar 31. doi:10.1038/s41598-023-32356-3
- Lee S, Jo H, Fond G, et al. Signal detection between 5-alpha reductase inhibitors and the risk of suicidality and depression: an international pharmacovigilance analysis. Eur J Clin Pharmacol. 2025;81(8):1177-1185. doi:10.1007/s00228-025-03851-5
- 2025. Measures to minimise risk of suicidal thoughts with finasteride and dutasteride medicines. Available from: https://www.ema.europa.eu/en/news/measures-minimise-risk-suicidal-thoughts-finasteride-dutasteride-medicines
Phạm Hoàng Uyên
Khoa Dược – Bệnh viện Đa khoa Bưu Điện
